«متاورس» پدیدار فناورانه ای است که به تازگی مورد توجه ویژه ی عموم و خصوص جامعه قرار گرفته است. این پدیدار نوظهور که بر پایه ی چند فناوری پیشرو در حوزه ی اطلاعات و ارتباطات ایجاد می شود و بیشتر به مرحله ی ایده نزدیک است تا به مرحله ی اجرا، پرسش های بسیاری را برانگیخته است؛ از پرسش هایی در خصوص چیستی و چگونگی این پدیدار تا پرسش هایی از کارکردهای متنوع و آثار مختلف آن. در مقام پاسخ به پرسش از چیستی متاورس، پاسخ های متنوعی داده شده که البته عمده ی این پاسخ ها از منظری فنی مطرح گردیده اند. ما در این نوشتار با استفاده از مفهوم فلسفی «زیست جهان» و تحلیل پدیدارشناسانه ی ادموند هوسرل، فیلسوف برجستۀ آلمانی، به دنبال تعمیق پاسخ به پرسش از چیستی متاورس هستیم و با مدد از نگرشی فلسفی به این پرسش راهبردی، تلاش کرده ایم برداشتی از سرشت متاورس ارائه نماییم که با صرف پاسخ های فنی و رایج، حاصل نخواهد شد. در این مقاله، پس از یک توضیح فنی درباره متاورس و مروری بر ادبیات پدیدارشناسی آن، نوآوری نظری خود را توضیح داده و با معرفی متاورس به عنوان «زیست جهان مصنوعی»، تقابل آن با «زیست جهان سنتی-طبیعی» را تبیین می کنیم. در پایان، به نتایج این نگاه پدیدارشناختی به متاورس و اثر سیاستگذارانه آن اشاره می نماییم.

آموزش غیرحضوری در دروان کرونا و در روزهای آلودگی هوا، نیاز به تأمین شرایط برای بهبود تجربه آموختن از راه دور برای دانشجویان را بر ما آشکارتر کرد. یکی از تلاش ها در این راستا، تجهیز برخی دانشگاه های ایران، به برخی سخت افزارها و نرم افزارهای واقعیت مجازی و واقعیت افزوده بوده است. آزمایشگاه های مجهز به تجیهزات متاورس، و آزمایش های پژوهش بر روی خود متاورس در دانشگاه ها، راه اندازی و بهره برداری شده اند تا تجسم مفاهیم ناآشنا یا انتزاعی و انجام آزمایش های خطرناک یا پرهزینه را تجهیز و تسهیل کنند. منظور از متاورس، دنیای مجازیِ غوطه ورانه است که از طریق فناوری های تولید واقعیت جایگزین در دسترس است. پرسش این است اگر متاورس در خارج از دانشگاه هم در دسترس است، و امکان های آموختن در آن فراوان هستند، دیگر چه نیازی به دانشگاه است؟ آیا بسط متاورس، با قبض دانشگاه، همراه است؟ آیا دانشگاه ها می توانند متاورس را در فعالیت های آموزشی به کار گیرند ولی کارکرد نهادی خود را حفظ کنند؟ آیا اغلب دانشگاه ها به متاورس منتقل خواهند شد؟ آیا ساختار دانشگاه ها در متاورس متفاوت خواهد بود؟ پاسخگویی به این پرسش ها نیازمند آن است که نسبت زبانی و مناسبات اجتماعی دانشگاه، فناوری، و جامعه را بازاندیشی کنیم که نیازمند بازگشت به مفهوم دانشگاه، توجه به نقطه عطف چرخش انتظارها از دانشگاه، و فراروندهای دگرگونی های دیجیتال در جامعه است. در این مقاله، ایده دانشگاه و بافت تاریخی آن، تحول گفتمانی چیستی دانشگاه و طرح مفهوم، و ظهور واقعیت های جایگزین و فضای متاورس را مرور کردیم و نسبت زبانی آنها را بازمفصل بندی کردیم، تا بتوانیم تصویری بزرگ از مناسبات اجتماعی آنها را ترسیم کنیم و نقدی معرفت شناختی بر بحث سازگاری و ناسازگاری متاورس و دانشگاه ارائه دهیم.

پیشرفت های علمی در عرصه های مختلف ضمن فراهم کردن آسایش و رفاه بیشتر برای بشر، او را با چالش های فراوانی هم مواجه کرده و می کند. یکی از عرصه های پر شتاب پیشرفت های فناوری را می توان در فضای مجازی مشاهده نمود که هر روز شاهد نوآوری های شگفت انگیزی در آن هستیم. هنوز ابعاد مختلف هوش مصنوعی و توانایی های بالقوه آن به طور کامل مشخص نشده اند، متاورس یا "جهان واقعیت مجازی" که در واقع جهانی موازی با جهان واقعی است، سر بر آورده است. جهانی که در آن انسان از طریق ساخت آواتارها ( آدمک ها ) و در آینده نزدیک خود به صورت فیزیکی در آن کنشگری می کند و می تواند تقریباً هر آنچه را که اراده می کند، انجام دهد. اگرچه متاورس ره آوردهای مثبت زیادی در قلمروهای مختلف از جمله آموزشی، هنری، تجاری، تفریحی و ...... به ارمغان آورده است، معهذا علم حقوق را به طور کلی و حقوق بین الملل به عنوان نظام حقوقی حاکم بر جامعه بین المللی بین الدولی به طور خاص را با چالش های جدی مواجه کرده است. ماهیت سیال و فراملی این جهان موازی و تعدد کاربران آن که بالغ بر میلیون ها و بلکه میلیاردها اشخاص حقیقی و حقوقی و روبات ها هستند، این سوال را مطرح می کند که آیا می توان روابط در این جهان و مشکلات آن را با قواعد حقوق بین الملل جاری در جهان واقعی تنظیم و حل نمود؟

شهرها از آغاز پیدایش و حیات خود تاکنون، بستر و کانون فعالیت ها و تحولات اقتصادی-اجتماعی و سیاسی-کالبدی بوده اند. بشر از آغاز حیات تاکنون، دو انقلاب مهم کشاورزی و صنعتی را پشت سر گذارده و در حال گذراندن انقلاب سوم یعنی انقلاب اطلاعاتی است که همواره موجب تغییر در شهرها و نحوه زندگی شهروندان شده که این نیز خود موجب تغییر در شهرها و مؤلفه های سازنده اش می شود. این انقلاب اطلاعاتی، هر روز تحت تأثیر فناوری های جدید قرار می گیرد. متاورس، یکی از این فناوری های نوین با پتانسیل بالا بوده که از آن به عنوان بعد آینده فناوری و جایگزین آینده اینترنت یاد می شود و در حال ظهور و گسترش در شهرها است. متاورس به عنوان ترکیبی از واقعیت مجازی و فیزیکی، دنیای مجازی و واقعیت را ادغام نموده و پتانسیل بالایی در شهرها و برنامه ریزی برای آن وجود دارد. در رشد هوشمند شهری و شهرهای هوشمند، همواره شهرهای الکترونیک، مجازی و دیجیتال در حال به روز شدن هستند. در جدیدترین نوع این شهرها می توان از شهرهای همزاد و متاورسی سخن به میان آورد که با گسترش متاورس در حال چرخش مطالعاتی و کاربردی هستند. در این پژوهش، شهرهای متاورسی و تأثیر متاورس در شهرها در چهار مؤلفه مهم شهر هوشمند شامل شهروندان هوشمند به عنوان سهامداران و بازیگران اصلی شهر، حمل ونقل هوشمند به عنوان جزء مهمی از شهر، گردشگری هوشمند به عنوان جزء مهمی از اقتصاد امروزی شهرها و امنیت هوشمند به عنوان جزء مهمی از زندگی شهروندان مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این پژوهش، پژوهشی کتابخانه ای و بر مبنای رویکرد توصیفی-تحلیلی از منابع به روز و معتبر است. نتایج کلی پژوهش نشان داد که متاورس در دنیای امروزی در حال گسترش روزافزون، چه از لحاظ مطالعات دانشگاهی و چه در مقیاس عمل و پیاده سازی است و شهرهای هوشمند آینده اصولاً شهرهایی هوشمند و متاورسی خواهند بود.